Hervormingspijn
Wat ik van Hervormingsdag vond, was de vraag. En of ik er hier op deze plaats ‘als katholiek’ op wilde reageren. Ik was van slag. De naam van de dag maakt duidelijk dat er iets gevierd wordt. Maar waarom zouden we willen vieren dat de christelijke kerk in onze streken uiteen viel? De vlag halfstok hangen lijkt me meer op zijn plaats. Daar, het hoge woord is eruit. Sorry voor wat komen gaat.
Vooropgesteld, pater Maarten Luther had gelijk. De handel in aflaten was schandalig, zoals er wel meer schandalig was en nog altijd is in de moederkerk. Hij stelde de rijkdom en het machtsmisbruik in zijn kerk aan de kaak, wilde haar terugbrengen bij de Bijbel, Christus, bij genade en geloof. Met de publicatie van zijn beroemde stellingen verrichte hij een heldendaad, zeker gezien de verhoudingen van die tijd. Maar in plaats van dat de kerk het boetekleed aantrok en in gesprek ging, volgde voor Luther de ban. Een formidabele vergissing van paus Leo X.
Peuterige mensenmeningen
Toen aan beide zijden niet langer oog was voor wat bond, maar men vooral ging staren naar eigen navel en gelijk, viel de kerk in stukken uiteen, zoals wanneer een brug tussen twee oevers instort als hij niet goed onderhouden wordt vanwege gebrek aan aandacht voor de verbinding. En omdat het bij de hervorming in belangrijke mate ging om meningen, ontstonden er ook weer nieuwe meningen, keer op keer, want zodra het over standpunten gaat is er altijd wel iemand met een andere visie of een broodnodige nuancering. Wie wil weten hoe het afliep, verdwaalt vandaag de dag in een ondoordringbaar woud van denominaties. Dat krijg je ervan als de liefde niet langer centraal staat.
Verdeeldheid is nooit een werk van God
Vragen naar wat ik daarvan ‘vind’ is een bij uitstek protestantse vraag en misschien zelfs: vragen om problemen. Want hoe mijn mening ook zou luiden, ze zou een tegenover oproepen. Vasthouden aan onze peuterige mensenmeningen zal ons niet dichter bij elkaar brengen. En was dat – dat mensen elkaar nabij zijn – niet de intentie van de Schepper? Het brengt me bij iets wat ik werkelijk als pijn ervaar: dat wij verschillende kerken zijn geworden, terwijl wij ten diepste één zijn in God. Dit is waarom Hervormingsdag voor mij verwijst naar een droef moment in de kerkgeschiedenis, namelijk het moment dat we verdeeld raakten. Verdeeldheid is nooit een werk van God.
Op naar herenigingsdag
Inmiddels zoeken protestanten niet zelden weer toenadering tot de katholieke traditie. Ik tref ze in mijn werk, tijdens de retraites die ik begeleid of in mijn cisterciënzer groep. Ze gaan terug een klooster in en noemen dat pionieren. Ze lopen in Rome een kerk binnen en worden daar stil van. Ze gaan mee ter communie en als ze geluk hebben treffen ze een priester die dat prima vindt. De rode draad in hun verhalen is het inzicht dat niet alles te beredeneren is, dat ze ‘iets’ missen in hun eigen kerk, zo je wilt: iets van het mysterie.
Ik word daar blij van, van dat tastende zoeken, zou uit willen reiken en me haasten te zeggen dat we heus heel veel verbeterd hebben sinds Luther, kijk maar, dat we dat met die aflaten afgeschaft hebben, maar dat het wel nog altijd mensenwerk blijft, die katholieke kerk, sorry daarvoor. Daarna zou ik tegen elke protestant willen zeggen: ‘Ja? Kom je weer terug?’, ‘Waar was je toch!’ en ‘Kom, schuif weer aan in de bank.’
Dat het zo simpel niet ligt is evident, er zijn betreurenswaardige weerstanden gegroeid in de loop van de geschiedenis, maar in wezen vraagt het niet meer dan dit: bereid zijn te leven in de eenheid die God is, erkennen dat Hij katholiek noch protestant is en niets te maken heeft met vragen over wie er gelijk heeft en wie niet. God is, en al wat is, is uit hem. Als we zouden kunnen terugkeren naar het besef dat elke mens voortkomt uit dit zijn, dat we liefde mogen noemen, zal er een dag aanbreken dat we weer zij aan zij zitten in één kerk. Dan wordt Hervormingsdag: Herenigingsdag. Ik zie ernaar uit.
(Geschreven op verzoek van het Nederlands Dagblad, ter ere van Hervormingsdag)
